بلاغت فارسی
فائزه عرب یوسف آبادی؛ نوشین حسانی
چکیده
«صفت» در دستور زبان فارسی واژه‌ای است که ویژگی، حالت یا کیفیت موصوف را آشکار می‌سازد و در دو حوزۀ اساسی جلوه‌گر می‌شود: حوزة دستور زبان و حوزة بلاغت. در سطح دستور زبانی، صفت به‌عنوان ابزار توصیف، جایگاه مشخص و کارکرد نحوی معینی دارد. در حوزة بلاغت، صفت از این چارچوب فراتر می‌رود و با پیوند خوردن به آرایه‌هایی؛ چون تشبیه، استعاره، ...
بیشتر
«صفت» در دستور زبان فارسی واژه‌ای است که ویژگی، حالت یا کیفیت موصوف را آشکار می‌سازد و در دو حوزۀ اساسی جلوه‌گر می‌شود: حوزة دستور زبان و حوزة بلاغت. در سطح دستور زبانی، صفت به‌عنوان ابزار توصیف، جایگاه مشخص و کارکرد نحوی معینی دارد. در حوزة بلاغت، صفت از این چارچوب فراتر می‌رود و با پیوند خوردن به آرایه‌هایی؛ چون تشبیه، استعاره، کنایه، تلمیح و جناس، به آفرینش تصویری و هنری متن یاری می‌رساند. امیرخسرو دهلوی در منظومۀ «هشت‌بهشت» با بهره‌گیری گسترده و هوشمندانه از صفات، علاوه بر این که تصویرگری دقیق و زبانی آهنگین خلق کرده است، از طریق صنایع بلاغی، به کلام خویش تشخص و برجستگی خاص بخشیده است. این پژوهش، به روش کتابخانه‌ای و رویکرد توصیفی‌ـ‌تحلیلی، انواع صفات در این اثر را استخراج و در دو حوزۀ یادشده طبقه‌بندی و تحلیل کرده است. نتایج آماری نشان می‌دهد که در حوزة دستور زبان، صفت اشاره بیشترین بسامد را دارد و پس از آن، انواع صفت‌های فاعلی، ساده، نسبی و دیگر گونه‌ها قرار می‌گیرند. در حوزة بلاغت نیز صفت‌های با کارکرد تشبیهی بیشترین کاربرد را داشته است و پس از آن، استعاره، کنایه و سایر آرایه‌های ادبی جای می‌گیرند. برآیند این مطالعه نشان می‌دهد که صفت در «هشت‌بهشت» هم ابزاری دستوری، بلکه مهمترین عنصر بلاغی برای خلق تخیل، تصویر و موسیقی کلام است.
جواد رنجبر
چکیده
استعارۀ مفهومی از مهمترین نظریّات طرح شدۀ در حوزۀ زبان‌شناسی شناختی است که اساس آن بر مفهوم‌سازی مفاهیم غیرمحسوس از طریق تجربیات حسّی ساختارمند استوار است. مسئلۀ این پژوهش بررسی اشعاری از بدرشاکرالسیّاب و هوشنگ ابتهاج است که حوزۀ مبدأ یا مقصد آنها «عشق» و واژۀهای هم‌حوزۀ با آن است. مفهوم انتزاعی عشق از اصلی ترین بن‌مایۀهای ...
بیشتر
استعارۀ مفهومی از مهمترین نظریّات طرح شدۀ در حوزۀ زبان‌شناسی شناختی است که اساس آن بر مفهوم‌سازی مفاهیم غیرمحسوس از طریق تجربیات حسّی ساختارمند استوار است. مسئلۀ این پژوهش بررسی اشعاری از بدرشاکرالسیّاب و هوشنگ ابتهاج است که حوزۀ مبدأ یا مقصد آنها «عشق» و واژۀهای هم‌حوزۀ با آن است. مفهوم انتزاعی عشق از اصلی ترین بن‌مایۀهای شعر است این دو شاعر تلاش خود را صرف این امر کردۀاند تا در برهۀ زمانی که عشق و محبت رو به افول است با استفادۀ از استعارۀ مفهومی طلوعی تازۀ به ارزش و حرمت عشق ببخشند. کۀ از این طریق به هدف ویژگیهای شناختی، ساخت‌های فرهنگی، اجتماعی و جهان‌بینی‌های ذهن این دو شاعر در ارتباط با عنصر عشق دست یافتۀ شود. پژوهش حاضر با تکیۀ بر روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد تطبیقی مکتب امریکایی، به بررسی حوزۀهای مفهومی محمل مشترک و غیرمشترک استعارۀ مفهومی «عشق» در اشعار بدرشاکرالسّیاب و هوشنگ ابتهاج می‌پردازد. نتایج حاکی از آن است که مهمترین حوزۀهای محمل مشترک برای مفهوم‌سازی «عشق» در شعر این دو شاعر، حوزۀ انسان ،جان‌بخشیدن به عشق، آتش، خانه و گل است. همچنان‌که در شعر السیاب و در شعر ابتهاج، حوزۀ محمل«انسان» و «آتش» بیشترین بسامد را از آن خود کردۀاند. از جملۀ حوزۀهای محمل غیرمشترک در شعر بدرشاکرالسّیاب می‌توان به حوزۀهای شراب،بیابان، قایق، آب و الهۀ و حوزۀهای حیوان، موسیقی، قصۀ، هنر، نامۀ در اشعار ابتهاج اشارۀ کرد. همچنین در تجزیۀ و تحلیل نهایی می‌توان نتیجۀ گرفت که استعارۀهای مفهومی به کار رفتۀ در شعر این دو شاعر، بازتابی از شرایط زمانۀ‌اند.
بلاغت فارسی
شایسته سادات حسینی رباط؛ عنایت اللّه شریف پور؛ غلامعباس ذاکری
چکیده
فرمالیست‌ها زبان را دارای دو کارکرد خودکار و برجسته‌سازی می‌دانند. برجسته‌سازی بر دو نوع قاعده‌افزایی و قاعدهکاهی است. قاعدهکاهی نیز انواعی دارد که شعر‌آفرین‌ترین آنها قاعدهکاهی معنایی است. قاعدهکاهی معنایی برحسب انتخاب با صنایع تشبیه و استعاره و برحسب ترکیب با پارادوکس و ایهام منطبق است. در این پژوهش با استفاده از روش ...
بیشتر
فرمالیست‌ها زبان را دارای دو کارکرد خودکار و برجسته‌سازی می‌دانند. برجسته‌سازی بر دو نوع قاعده‌افزایی و قاعدهکاهی است. قاعدهکاهی نیز انواعی دارد که شعر‌آفرین‌ترین آنها قاعدهکاهی معنایی است. قاعدهکاهی معنایی برحسب انتخاب با صنایع تشبیه و استعاره و برحسب ترکیب با پارادوکس و ایهام منطبق است. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به بررسی تطبیقی قاعدهکاهی معنایی از منظر فرمالیسم در غزلهای سعدی و حسین منزوی پرداخته‌ایم. اهمیت پژوهش از این جهت است که برای اولین بار تفاوتها و شباهتهای قاعدهکاهی معنایی را از منظر فرمالیسم در غزل سعدی و منزوی مورد بررسی قرار می‌دهد. در این بررسی دریافتیم که از انواع تشبیه، تشبیه بلیغ در غزل هر دو شاعربالاترین بسامد را دارد و همچنین بالاترین نقش را در فرم اثر و روابط درون متنی ایفا می‌کند. در شعر سعدی تشبیه مجمل رتبه دوم و تشبیه مفصل در مرتبه سوم قرار می‌گیرد در حالی که در غزل منزوی تشبیه مفصل بیشتر از مجمل به کار رفته است. از انواع استعاره، انسان پنداری بیشترین بسامد را در غزل هر دو شاعر دارد و این نوع استعاره از منظر فرمالیستی نیز نقش برجسته‌ای ایفا می‌کند. درباره گونه‌های پارادوکسِ مورد بررسی، در غزل هر دو شاعر پارادوکس معنایی در سطحِ بیت، بیشترین بسامد و تأثیر فرمی را دارد. در مدل‌های هنرسازۀ ایهام مورد تحقیق، ایهام واژگانی در غزل هر دو شاعر از بیشترین بسامد اثر گذاری بر فرم و ساختار برخوردار است.
بلاغت فارسی
فرشته شاه صنم؛ احمد خواجه ایم؛ ابوالقاسم رحیمی؛ حسن دلبری
چکیده
پژوهش توصیفی-تحلیلی حاضر، در چارچوب نظریة استعارة مفهومی (لیکاف و جانسون، 1980)، استعاره‌های جهتی بالا و پایین را در یکی از مهمترین مجموعه‌های شعری مهرداد اوستا یعنی «شراب خانگی ترس محتسب‌خورده» تحلیل و واکاوی می‌نماید. مهرداد اوستا (1308- 1370 ه. ش) از شاعران برجستۀ انقلاب است که روحیّۀ مبارز و آرمان‌خواه وی در جای‌جای آثارش قابل ...
بیشتر
پژوهش توصیفی-تحلیلی حاضر، در چارچوب نظریة استعارة مفهومی (لیکاف و جانسون، 1980)، استعاره‌های جهتی بالا و پایین را در یکی از مهمترین مجموعه‌های شعری مهرداد اوستا یعنی «شراب خانگی ترس محتسب‌خورده» تحلیل و واکاوی می‌نماید. مهرداد اوستا (1308- 1370 ه. ش) از شاعران برجستۀ انقلاب است که روحیّۀ مبارز و آرمان‌خواه وی در جای‌جای آثارش قابل مشاهده است. افزون بر آن، شعر او سرشار از مفاهیم انتزاعی است که آنها را با جهات متضاد، ملموس و عینی ساخته است. دلیل نگارندگان در بررسی استعارۀ جهتی بالا و پایین در شعر او توجّه به این دیدگاه و سپس کشف این دریافت بوده است که چه مفاهیمی در اندیشه و نگرش او با جهت بالا و چه مفاهیمی با جهت پایین، مکانی شدهاند. با توجّه این نگرش در این مجموعه، 109 جهت بالا و 119 جهت پایین یافت شد. حاصل تحلیل استعاره‌های جهتی در دو جهت یادشده این است که در نظام فکری شاعر، همسو با روحیّۀ انقلابی وی مفاهیم مثبت، مانند فریاد، شادی، آزادی، پیروزی، همّت، روشنی و جوانی، با جهت بالا و مفاهیم منفی، مانند، سکوت، غم، اسارت، شکست، پستی، تاریکی و پیری با جهت پایین نگاشت می‌شود.
بلاغت فارسی
عزت الله سپه وند؛ فاطمه فعلی
چکیده
چکیدهبا گسترش رسانه و کاربردهای فراوان آن، ادبیات و صنایع آن نیز نقش مهمی در تاثیرگذاری برمخاطب با استفاده از متن و زبان، برعهده داشته و دارند. تبلیغات یکی از بخش های ثابت در انواع رسانه بوده است. تلاش های بسیاری برای افزایش اثربخشی تبلیغات با استفاده از علوم و فنون مختلف صورت گرفته است. در تلویزیون به عنوان جزئی از رسانه تصویری با ...
بیشتر
چکیدهبا گسترش رسانه و کاربردهای فراوان آن، ادبیات و صنایع آن نیز نقش مهمی در تاثیرگذاری برمخاطب با استفاده از متن و زبان، برعهده داشته و دارند. تبلیغات یکی از بخش های ثابت در انواع رسانه بوده است. تلاش های بسیاری برای افزایش اثربخشی تبلیغات با استفاده از علوم و فنون مختلف صورت گرفته است. در تلویزیون به عنوان جزئی از رسانه تصویری با مخاطب عام و فراوان و قابلیت در دسترس بودن، تأثیرگذاری تبلیغات نقش ویژه‌تری می‌یابد. در این تحقیق سعی شده‌است تا با تمرکز بر بلاغت کاربردی، کارایی صنایع ادبی در تبلیغات تلویزیونی، هم از حیث کلام و هم تصویر نشان داده شود. استفاده از صنعت ادبی در کلام ادبی امری بدیهی‌است، اما آنچه که این پژوهش را متمایز از بقیه کرده، بررسی صناعات ادبی در تصاویر بی‌کلام است. برای این منظور ابتدا با گزینش کیفی، بخشی از جامعه‌آماریِ انتخابی ازتبلیغات تلویزیونی را توصیف کرده، برخی از تبلیغات شاخص را که وجوه بلاغت در آنان بیشتر نمایان بود برگزیده و سپس به بررسی بلاغی آنان در سه حوزه بیان، بدیع و معانی پرداخته‌ایم. همچنین تبلیغاتی را که از بیان صریح و مستقیم استفاده‌کرده و خود را به هیچ صنعتی نیاراسته و به زودی از اذهان عموم رفته‌بودند نیز در نتیجه‌گیری بررسی و سپس پیشنهادهای خود را برای افزایش تاثیرگذاری این تبلیغات ارائه کردیم. یافته‌ها نشان دادند که استفاده از آرایه‌های ادبی –به‌ویژه در تصاویر بی‌کلام- در آگهی‌ها و تبلیغات تجاری، تاثیر بیشتری روی مخاطب دارد.
بلاغت فارسی
مرضیه زارع
چکیده
سبک شاعر در آفرینش تصویر و تسخیر قلمروهای تازه، مربوط به شناخت و درک او نسبت به روح زبان است؛ زیرا پدید آوردن تصویر، زیباترین کاربرد و تصرّف خیالی در زبان شعر به شمار می‌آید که به منظور نمایش تجربه‌های حسّی و ذهنی به صورت یک پدیده‌ی ادبی خلق می‌شود. تصویرآفرینی در شعر، پیوند فکری و عاطفی را در لحظه‌ای از زمان ارائه می‌دهد و شاعر ...
بیشتر
سبک شاعر در آفرینش تصویر و تسخیر قلمروهای تازه، مربوط به شناخت و درک او نسبت به روح زبان است؛ زیرا پدید آوردن تصویر، زیباترین کاربرد و تصرّف خیالی در زبان شعر به شمار می‌آید که به منظور نمایش تجربه‌های حسّی و ذهنی به صورت یک پدیده‌ی ادبی خلق می‌شود. تصویرآفرینی در شعر، پیوند فکری و عاطفی را در لحظه‌ای از زمان ارائه می‌دهد و شاعر را در بهره‌گیری از تکنیکهای «زبانی، بیانی، مجازی»، در جهت تأکید و تشخّص دادن به «ساختار شعر»، به اعتبار زیباشناختی، یاری می‌دهد. احمد عزیزی، از شعرای معاصر انقلاب اسلامی، ازجمله شاعرانی است که شعر او در بسیاری از موارد به مدد زبان شاعرانه، چندین نظام مختلف را درهمفشرده ساخته و درنتیجه موفّق به کشف زبانی شده است که یکسره بر منش استعاری، استوار است. این زبان از چهار سرچشمهی اصلی تصویری (سوررئالیستی، کلاسیک، رمانتیک، سمبولیسم) بهره گرفته است. در این پژوهش سعی بر آن است که برخی از ویژگیهای تصاویر شعری عزیزی در کتاب «کفش‌های مکاشفه» بر اساس مبانی بلاغت تصویر شعر، بررسی شود.
بلاغت فارسی
احمد غنی‌پور ملکشاه؛ وحید تقی نژاد فشتکه؛ مرتضی محسنی؛ مسعود روحانی
چکیده
متون تاریخی پیش از انقلاب مشروطه بنا به ماهیتی که دارند، ویژه‌زبان سیاسی دارند. این ویژه‌زبان سیاسی که از قدرت سیاسی سرچشمه گرفته، ممکن است در برخی کتاب‌ها و دوره‌ها و بنابر مقضیات زمانی و مکانی، حضوری پررنگ و یا کم‌رنگ‌تر داشته باشد. تاریخ بلعمی نوشته ابوعلی بلعمی در قرن چهارم از این زبان خاص برخوردار است. در این پژوهش تأثیر قدرت، ...
بیشتر
متون تاریخی پیش از انقلاب مشروطه بنا به ماهیتی که دارند، ویژه‌زبان سیاسی دارند. این ویژه‌زبان سیاسی که از قدرت سیاسی سرچشمه گرفته، ممکن است در برخی کتاب‌ها و دوره‌ها و بنابر مقضیات زمانی و مکانی، حضوری پررنگ و یا کم‌رنگ‌تر داشته باشد. تاریخ بلعمی نوشته ابوعلی بلعمی در قرن چهارم از این زبان خاص برخوردار است. در این پژوهش تأثیر قدرت، اعم از سیاسی و معنوی در تاریخ بلعمی بررسی و تحلیل شده است. متن در مواجهه با قدرت و رعایت الزامات و اقتضائات آن به اشکال گوناگونی در می‌آید. نویسنده تاریخ بلعمی از سویی آغازگر تاریخ‌نویسی در زبان فارسی است و از دیگر سو، تاریخی «در زمانی» ترجمه و تألیف کرده است؛ از این‌رو کمتر به تشریفات زبانی و آداب آن ـ چنان‌که بعدها در متونی چون تاریخ بیهقی و تاریخ جهانگشا وجود دارد ـ پایبند است. روش انجام پژوهش، توصیفی و تحلیلی است. در تحلیل زبان قدرت از اصطلاحات معنی‌شناسی و کاربردشناسی بهره برده شد. بلعمی با روش‌هایی چون ذکر القاب و صفات، همنشینی واژگان قدرت، گزینش واژگان، کاربرد شگردهای ادبی مانند تمثیل، تضاد، اغراق و...، لحن ستایشی، نوبت‌گیری در سخن گفتن و... توانسته است این اقتضائات پدید آمده از قدرت را در زبان خود بازتاب دهد. او در واقع با زبانی هنری و کاربرد برخی از ساختار‌های نحوی این کار را انجام می‌دهد. غالباً این موارد در عرف زبان جنبۀ عمومی داشته و مورخان بعدی نیز – با وجود به‌کارگیری روش‌های جدید - در بیان زبان قدرت پیرو وی هستند.
بلاغت فارسی
نفیسه ایرانی؛ مهدی احمدی خواه
چکیده
نقش‌نمای اضافه یکی از ابزارها و نشانه‌های لفظی زباناست که موجب می‌شود بعضی از توصیف-کننده‌ها به عنوان وابسته به هسته‌ی گروهای اسمی افزوده شود. در بلاغت نیز توالی آن در یک عبارت منجر به ایجاد صنعتی موسیقایی و ادبی، موسوم به «تتابع اضافات» و گاه «تنسیق‌الصفات» می‌شود. تتابع اضافات صنعتی است که اهل بلاغت نسبت به آن، ...
بیشتر
نقش‌نمای اضافه یکی از ابزارها و نشانه‌های لفظی زباناست که موجب می‌شود بعضی از توصیف-کننده‌ها به عنوان وابسته به هسته‌ی گروهای اسمی افزوده شود. در بلاغت نیز توالی آن در یک عبارت منجر به ایجاد صنعتی موسیقایی و ادبی، موسوم به «تتابع اضافات» و گاه «تنسیق‌الصفات» می‌شود. تتابع اضافات صنعتی است که اهل بلاغت نسبت به آن، دو دیدگاه متفاوت و متضاد دارند، گروهی آن را مخل فصاحت و گروهی دیگر آن را جزء صناعات بدیعی دانسته‌اند. هر دو گروه تنها در حدّ آنچه که ذکر شد برای این ابزار لفظی زبان، شأن و کارکرد قائل بوده‌اند و به کارکرد فرمی این نقش‌نما در چگونگی و کیفیت ساختار تصاویر ادبی شاعران و همچنین به نقش آن در تشخص سبکی شعر شاعران توجهی نداشته‌اند. از این‌رو، پژوهش حاضر با بررسی شعر سه تن از شاعران صاحب سبک معاصر ایران (اخوان، سپهری و شاملو) به تأثیر نقش‌نمای اضافی در شکل‌دهی تصاویر شعری آنها خواهد پرداخت. و اینکه آیا تصاویر شعری حاصل شده از توالی و تکرار این نشانه‌ی زبانی منجر به تفکیک و تشخص صدایِ (سبک) شاعران از هم شده‌است یا خیر. براین اساس مقاله حاضر پس از بررسی اشعار شاعران مذکور، تصاویر تولید شده بر پایه‌ی این تکرار را از مجموعه‌های شعری آنان استخراج کرده، و از دو منظر ساختاری (1. نقش توالی نقش-نمای اضافی در برجسته‌سازی تصاویرشعری (اعم از تصاویر پویا و تصاویر راکد)؛ 2. نقش توالی نقش‌نمای اضافی در تعمیق تصاویرشعری) بررسی کرده‌است. روش گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای و از نظر شیوة جمع‌آوری داده‌ها، کیفی و از نوع تحلیل محتواست.
بلاغت فارسی
یاسین محمودزاده
چکیده
چکیدهنظریه چندصدایی یکی از موضوعات مهم در نظریههای ادبی معاصر است که موردتوجه پژوهشگران ایرانی قرارگرفته است. نظریات ادبی جدید متون ادبی را از منظر و موقعیتی خاص تأیید میکنند. میخائیل باختین یکی از تأثیرگذارترین نظریهپردازان ادبی است که چندصدایی و منطق گفت‌وگو محور دیدگاههای اوست و رمان را دارای ویژگیهای منطق دیالوگ و چندصدایی ...
بیشتر
چکیدهنظریه چندصدایی یکی از موضوعات مهم در نظریههای ادبی معاصر است که موردتوجه پژوهشگران ایرانی قرارگرفته است. نظریات ادبی جدید متون ادبی را از منظر و موقعیتی خاص تأیید میکنند. میخائیل باختین یکی از تأثیرگذارترین نظریهپردازان ادبی است که چندصدایی و منطق گفت‌وگو محور دیدگاههای اوست و رمان را دارای ویژگیهای منطق دیالوگ و چندصدایی میداند. شعر اخوان به دلیل فضاسازی، حضور دیگران، بیان روایی، زبان کهن و بومی از ویژگیهای محاورهای برخوردار است، ازاینرو اشعار مهدی اخوان ثالث بر اساس نظریه باختین قابل تحلیل است. هدف این پژوهش بررسی اشعار منتخب اخوان ثالث بر اساس نظریه چندوجهی باختین است. نتایج روش تحقیق نشان داد که عمدهترین ترفندهای اخوان برای فضای گفت‌وگو استفاده از ضمایر (من-تو- او)، گزارههای بلاغی (پرسش، امری، ندایی)، اسطوره، نماد و کارناوال است. که با استفاده از این ترفندها به گفتگو افزوده است.واژگان کلیدی: اخوان ثالث، گفت‌وگو، چندصدایی، تکصدایی.واژگان کلیدی: اخوان ثالث، گفت‌وگو، چندصدایی، تکصدایی.
