نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

• فائزه عرب یوسف آبادی ¹
• نوشین حسانی ²

¹ دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زابل

² کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه زابل

چکیده

«صفت» در دستور زبان فارسی واژه‌ای است که ویژگی، حالت یا کیفیت موصوف را آشکار می‌سازد و در دو حوزۀ اساسی جلوه‌گر می‌شود: حوزة دستور زبان و حوزة بلاغت. در سطح دستور زبانی، صفت به‌عنوان ابزار توصیف، جایگاه مشخص و کارکرد نحوی معینی دارد. در حوزة بلاغت، صفت از این چارچوب فراتر می‌رود و با پیوند خوردن به آرایه‌هایی؛ چون تشبیه، استعاره، کنایه، تلمیح و جناس، به آفرینش تصویری و هنری متن یاری می‌رساند. امیرخسرو دهلوی در منظومۀ «هشت‌بهشت» با بهره‌گیری گسترده و هوشمندانه از صفات، علاوه بر این که تصویرگری دقیق و زبانی آهنگین خلق کرده است، از طریق صنایع بلاغی، به کلام خویش تشخص و برجستگی خاص بخشیده است. این پژوهش، به روش کتابخانه‌ای و رویکرد توصیفی‌ـ‌تحلیلی، انواع صفات در این اثر را استخراج و در دو حوزۀ یادشده طبقه‌بندی و تحلیل کرده است. نتایج آماری نشان می‌دهد که در حوزة دستور زبان، صفت اشاره بیشترین بسامد را دارد و پس از آن، انواع صفت‌های فاعلی، ساده، نسبی و دیگر گونه‌ها قرار می‌گیرند. در حوزة بلاغت نیز صفت‌های با کارکرد تشبیهی بیشترین کاربرد را داشته است و پس از آن، استعاره، کنایه و سایر آرایه‌های ادبی جای می‌گیرند. برآیند این مطالعه نشان می‌دهد که صفت در «هشت‌بهشت» هم ابزاری دستوری، بلکه مهم‌ترین عنصر بلاغی برای خلق تخیل، تصویر و موسیقی کلام است.

کلیدواژه‌ها

• صفت
• بلاغت
• آرایه‌های ادبی
• هشت‌بهشت
• امیرخسرو دهلوی

موضوعات

• بلاغت فارسی

عنوان مقاله [English]

Grammatical and rhetorical use of adjectives in Hashtbehesht by Amir Khosrow Dehlavi

نویسندگان [English]

• Faezeh Arab Yousefabadi ¹
• Noshin Hassani ²

¹ Associate Professor of the Department of Persian Language and Literature, University of Zabol

² Master's degree in Persian language and literature University of Zabol

چکیده [English]

In Persian grammar, the “adjective” is a word that reveals the quality, state, or attribute of its noun, manifesting in two essential domains: grammar and rhetoric. At the grammatical level, the adjective serves as a descriptive device with a fixed syntactic role. In the rhetorical domain, however, the adjective transcends this framework, becoming a key instrument of literary artistry by intertwining with rhetorical devices such as simile, metaphor, allusion, pun, and kenning. In the Hashtbehesht masnavi, Amir Khosrow Dehlavi employs adjectives extensively and skillfully, not only to produce vivid imagery and rhythmic language but also to imbue his verse with distinction and eloquence through rhetorical craftsmanship. This study, conducted using a library-based method and a descriptive–analytical approach, extracts all types of adjectives in the work, classifying and analyzing them across both domains. Statistical findings reveal that, in grammar, demonstrative adjectives occur most frequently, followed by active participial, simple, and relative adjectives. In rhetoric, simile-based adjectives have the highest frequency, with metaphor, kenning, and other rhetorical forms following. Overall, the research demonstrates that in Hashtbehesht, the adjective is not merely a grammatical unit but a central rhetorical element for generating imagery, evoking emotion, and enhancing the musicality of the poetic discourse.

کلیدواژه‌ها [English]

• Adjective
• Rhetoric
• Literary Devices
• Hashtbehesht
• Amir Khosrow Dehlavi