نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

• علی محمد موذنی
• صالح دوروند

دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

چکیده
مذهب کلامی عنوان یکی از صنایع ادبی است که از دیرباز در علم بدیع وجود داشته است. مذهب کلامی یعنی روش و شیوة متکلمین (عالمان اهل کلام و اصول). با اینکه مذهب کلامی از قرن سوم به‌واسطة آثار جاحظ و ابن معتز در ‌زبان عربی مطرح شده، این عنوان را در نخستین کتاب‌هایی که فارسی‌زبانان و ایرانیان در باب علم بدیع نگاشته‌اند نمی‌توان یافت و در نیمة دوم قرن هشتم هجری بسیار کوتاه به آن اشاره شده است و سپس از نیمة دوم قرن نهم هجری این عنوان به‌صورت کامل و روشن به این‌گونه کتب راه می‌یابد. در میان معاصران نیز چندتن در آثار خود سخنی از مذهب کلامی به میان نیاورده‌اند؛ این علمای بلاغت عمدتاً در اواخر قرن ۱۳ و اوایل قرن ۱۴ کتابشان در علم بدیع نگاشته شده است. از قرن یازدهم به این‌سو که بحث در بارة این صنعت در میان بدیع‌نویسان بیشتر رواج می‌یابد، تقسیم‌بندی‌های جزئی‌نگرانة دیگری نیز از سوی برخی بر آن افزوده می‌شود که در این پژوهش به آن‌ها پرداخته خواهد شد. برخی از بدیع‌نویسان نیز به بیراهه رفته‌اند و بحث از مذهب کلامی را با صنعتی دیگر چون حسن تعلیل خلط کرده‌اند. از این میان برخی در تعریف آن دچار اشتباه شده‌اند و برخی دیگر در ارائة مثال‌ها راه خطا پیموده‌اند. این مقاله می‌کوشد پاسخ‌هایی برای برخی ابهامات در این رابطه بیابد و به بعضی از اختلافات و اشتباهات نویسندگان در باب مذهب کلامی در کتاب‌های بدیع فارسی بپردازد.

کلیدواژه‌ها

• واژگان کلیدی: بلاغت
• علم بدیع
• مذهب کلامی

موضوعات

• بلاغت فارسی

عنوان مقاله [English]

Investigating the evolution of the "theological method" figure of speech in the Badi’ Persian books

نویسندگان [English]

• AliMohammad Moazzeni
• saleh dorvand

university of Tehran, Tehran, Iran

چکیده [English]

Abstract
Rhetorical sciences have long been very important among Iranians who have worked in the field of literature. Theological method is the title of one of the literary figures that has existed in the field of Badi’ for a long time. Theological method means the method of theologians (scholars of theology and principles). Although the theological method has been introduced from the third century by the works of Jahez and Ibn Mu'taz in Arabic, this title can not be found in the first books written by Persian-speakers and Iranians on the field of Badi’ and it was mentioned very briefly in the second half of the eighth century AH. And then from the second half of the ninth century AH, this title finds its way to such books in a complete and clear way. Of course, some of his contemporaries did not mention the theological method in their works. These rhetoricians mainly wrote their books on the field of Badi’ in the late 13th and early 14th centuries. From the 11th century onwards, as the debate over this figure of speech became more prevalent among rhetoricians, some more divisive divisions were added by some, which will be addressed in this research. Another point that seems to be considered is that some rhetoricians have also gone astray and have confused the discussion of theological method with another figure of speech such as Phantastic etiology. Some of them have made mistakes in defining it and others have made mistakes in providing examples.

کلیدواژه‌ها [English]

• Keywords: Rhetoric
• Badi’ science
• theological method